Anlamlarına Göre Fiiller

   1. İş(Kılış) Fiilleri

* Öznenin iradesiyle gerçekleşen fiillerdir.

* Fiilin bildirdiği iş, nesneye etki edebilecek niteliktedir.

* İş fiillerine “ne, neyi, kimi” sorularından birini sorabiliriz.(Cümlede nesne varsa cevap alırız, yoksa
cevap alamayız. Önemli olan soruyu sorup soramadığımızdır.)

* İş fiillerinin başına “onu” yazdığımızda, bu fiiller nesne alabildiği için, anlamlı bir bütünlük olur.

Örnekler

      Çocuk, kağıdı yırttı.

Yukarıdaki cümlede “yırttı” sözcüğü bir iş fiilidir. Eylemden etkilenen bir varlık olarak “kağıt” vardır.

Özne(çocuk) eylemi kendi iradesiyle yapmıştır.

“Yırttı” fiiline “ne, neyi, kimi” sorularından ikisini  sorabiliyoruz.(Birini sorabilmemiz yeterlidir.)

“Onu yırttı” yazdığımızda anlamlı olmaktadır.

      Mustafa bana  attı.

Yukarıdaki cümlede “attı” sözcüğü iş fiilidir.

Cümlede “atmak” eylemine konu olan nesne verilmese de önemli olan fiilin nesne alabilirliğidir.

Cümlede “atmak” işi öznenin kendi iradesiyle gerçekleşmiştir.

“Attı” fiiline “ne, neyi” sorularını sorabiliyoruz.

“Onu attı” yazdığımızda anlamlı olmaktadır.

     “Çizmek, bozmak, kırmak, yakmak, kesmek, taşımak, boyamak, satmak, açmak, kapatmak, takmak, silmek” fiilleri iş fiillerine örnektir.

   2. Durum Fiilleri

* Öznenin durumunu bildiren fiillerdir.

* Fiilin bildirdiği durum, nesneye etki edebilecek nitelikte değildir.

* Durum fiillerine “neyi, kimi” sorularını soramayız.

* Durum fiillerinin başına “onu” yazdığımızda, bu fiiller nesne alamadığı için anlamlı bir bütünlük oluşmaz.

* “Beklemek, özlemek, unutmak” gibi nesne alabilen bazı durum fiilleri de vardır.

Örnekler

      Herkes sesin geldiği yere baktı.

Yukarıdaki cümlede “baktı” sözcüğü bir durum fiilidir.

Eylemden etkilenen bir varlık yoktur.

“Baktı” fiiline “neyi, kimi” sorularını soramıyoruz.

“Onu baktı” yazdığımızda anlamlı olmamaktadır.

      Yorgun olduğu için hemen uyudu.

Yukarıdaki cümlede “uyudu” sözcüğü bir durum     fiilidir.

Eylemden etkilenen bir varlık yoktur.

“Uyudu” fiiline “neyi, kimi” sorularını soramıyoruz.

“Onu uyudu” yazdığımızda anlamlı olmamaktadır.

     “Oturmak, uzanmak, beklemek, yürümek, koşmak, yaklaşmak, ağlamak, gülmek, gelmek, yüzmek” fiilleri durum fiillerine örnektir.

3. Oluş Fiilleri

* Öznenin iradesi dışında yaşadığı değişimi anlatan fiillerdir.

* Oluş fiillerinde kendiliğinden olma anlamı vardır.

* Fiilin bildirdiği oluş, nesneye etki edebilecek nitelikte değildir. Eylemden etkilenen öznedir.

* Oluş fiillerine “neyi, kimi” sorularını soramayız.

* Oluş fiillerinin başına “onu” yazdığımızda, bu fiiller nesne alamadığı için anlamlı bir bütünlük oluşmaz.

Örnekler

      Ekmekler bayatlamış.

Yukarıdaki cümlede “bayatlamış” sözcüğü bir oluş fiilidir.

Eylemden etkilenen bir nesne yoktur, özne eylemden etkilenendir.

Kendiliğinden olma anlamı vardır.

“Bayatladı” fiiline “neyi, kimi” sorularını soramıyoruz.

“Onu bayatladı” yazdığımızda anlamlı olmamaktadır.

      Bütün çiçekler solmuş.

Yukarıdaki cümlede “solmuş” sözcüğü bir oluş fiilidir.

Eylemden etkilenen bir nesne yoktur, özne eylemden etkilenendir.

Kendiliğinden olma anlamı vardır.

“Solmuş” fiiline “neyi, kimi” sorularını soramıyoruz.

“Onu solmuş” yazdığımızda anlamlı olmamaktadır.

     “Kızarmak, morarmak, sararmak, beyazlamak, uzamak, büyümek, çürümek, yaşlanmak, hastalanmak, ısınmak, soğumak” fiilleri oluş fiillerine örnektir.