Çekim Ekleri

* Çekim ekleri, yapım ekleri gibi kelimenin anlamını değiştirmez.

Ağaç           -           lar         >       Ağaçlar          

Ağaç sözcüğünün aldığı ekle sayısı artmıştır fakat sözcük bir anlam değişimine uğramamıştır.

* Çekim ekleri cümlenin doğru bir şekilde kurulmasını, anlamsal bütünlük taşımasını sağlar.

Benim kitabımda şekiller silik çıkmış.

Yukarıdaki cümlede renkli olarak gösterilen ekler çekim ekidir. Şimdi bu ekleri çıkarıp cümleyi yeniden yazmayı deneyelim:

Ben kitap şekil silik çık.

Görüldüğü gibi sözcükler arasındaki bağ kaybolmuş ve cümlemiz anlamsızlaşmıştır. Çekim eklerini doğru bir şekilde kullanmak anlamlı cümleler kurmamızı sağlar.

* Bir sözcüğe yapım ekinden sonra çekim eki getirilebilir fakat çekim ekinden sonra yapım eki getirilemez.

* Çekim ekleri ikiye ayrılır. İsimlere getirilen çekim eklerine “isim çekim eki”, fiillere getirilen çekim eklerine “fiil çekim eki” denir.

İsim çekim eklerini dört başlık altında inceleyeceğiz:

1. Çoğul(Çokluk) Eki(-ler,-lar)

* İsimlerin sayısal olarak çokluğunu belirtir.

Elmalar, ağaçlar, kediler, köpekler…

* Özel isimlere gelerek saygı anlamı katar.

Fuat Beyler de aramıza katıldı.

* Aile anlamı katmak için kullanılır.

Yarın Ayşelere gideceğiz.

* Yaklaşıklık anlamı katmak için kullanılır.

1.80 boylarında bir gençti.

 2. Hâl(Durum) Ekleri

a) Belirtme Hâli Eki(-ı,-i,-u,-ü)

Varlıkları belirtmeye yarayan, “kimi, neyi” sorusuna cevap verdiren eklerdir.

Ali camı kırdı. (Neyi kırdı? > Camı)

Evi              Okulu              Otobüsü

Uyarı: Belirtme durumu ekleri, iyelik ekleriyle karıştırılmamalıdır. İyelik ekleri aitlik bildirir, belirtme durumu ekleri aitlik bildirmez.

Okulu çok güzel.(Onun okulu)

Okulu çok sevdi.(Neyi sevdi?  > Okulu)

b) Yönelme Hâli Eki(-e,-a)

Varlıkların yönünü anlatan, “kime, nereye, neye” sorusuna cevap verdiren eklerdir.

Eve gidiyor. (Nereye gidiyor?  > Eve)

Okula gelecek.(Nereye gelecek? Okula)

c) Bulunma Hâli Eki(-de,-da)

Varlıkların bulunduğu yerleri anlatan, “kimde, nerede” sorusuna cevap verdiren eklerdir.

Evde ekmek yok. (Nerede ekmek yok?  > Evde)

Yolda çalışma var. (Nerede çalışma var?  > Yolda)

Uyarı: Ünsüz benzeşmesi ses olayı gerçekleşirse bulunma hâl eki olan “-de,-da” sertleşerek “-te, -ta”ya dönüşebilir.

  Sokakta, sepette…

Uyarı: Bulunma hâl eki, bağlaç olan “da, de” ile karıştırılmamalıdır.

Sinemaya sen de gel.

d) Ayrılma(Çıkma) Hâli Eki

Varlıkların ayrıldığı yeri anlatan, “kimden, nereden” sorusuna cevap verdiren ektir.

Akşam evden ayrıldım. (Nereden ayrıldım?  > Evden)

Okuldan eve geldim. (Nereden geldim?  > Okuldan)

  3. İyelik(Aitlik) Ekleri(-m, -n, -i, -miz, -niz, -leri)

Bir varlığın kime ait olduğunu bildiren eklerdir.

Evim(Benim evim)

Evin(Senin evin)

Evi(Onun evi)

Evimiz(Bizim evimiz)

Eviniz(Sizin eviniz)

Evleri(Onları evleri)

Uyarı: 3. tekil şahıs iyelik eki, belirtme durumu ekiyle karıştırılmamalıdır.

Kalemi çok güzel.(Onun kalemi)

Kalemi bana hediye etti.(Neyi? Kalemi) 

4. Soru Eki(mı, mi)

 * Cümleye soru anlamı katan, kendisinden önceki kelimeyle ayrı yazılan ektir.

Yeni elbise mi aldın?

Doğru cevap verdiğine emin misin?

 * Cümleye pekiştirme anlamı katmak için  kullanılır.

Bir yemek yaptım lezzetli mi lezzetli.

Güzel mi güzel bir kedim var.

* Zaman, şart vb. ilgiler kurmak için kullanılır.

Çalıştın mı başarılı olursun.

Sabah oldu mu hemen kalkardı.