Kök Türleri

Kök

* Sözcüğün parçalanamayan, anlamlı en küçük parçasına kök denir.

* Sözcüğün kökü bulunurken sondan başa doğru ekler çıkarılır.

* Kök, sözcüğün bütünüyle anlamsal olarak alakalı olmalıdır. 

“Okullar” sözcüğünün anlamlı en küçük parçası “o”dur fakat sözcüğün kökü “o” değildir. “O” sözcüğünün anlamsal olarak “okullar” sözcüğüyle bir ilgisi yoktur. Aynı şekilde "ok" sözcünün de sözcüğün tamamıyla anlamsal ilgisi yoktur. O hâlde sözcüğün kökü, sözcüğün tamamıyla anlamsal olarak ilgili olan “oku-” fiilidir diyebiliriz.

Çizgili  > çiz-gi-li             Yenilik  > yeni-lik

Yazılı  > yaz-ı-lı              Odunluk  > odun-luk

Hatasız  > hata-sız         Evli  > ev-li

Kök Türleri

1. İsim Kökü

* İş, oluş, durum bildirmeyen; varlıkların dildeki karşılığı olarak kullanılan sözcüklere isim, bu sözcüklerin kök durumunda olanlarına da isim kökü denir.

* İsim kökleri “-mek, -mak” mastar ekini alamaz.

Kitap                    Defter              Toprak

El                         Ev                   Gemi

Kağıt                    Su                   Hava  

Uyarı: Doğadaki sesleri taklidi yoluyla oluşan yansıma sözcüklerin kökleri de isim kökü kabul edilir.

Güm, pat, çat, fıs, hav, miyav…

2. Fiil Kökü

* İş, oluş, durum bildiren; gerçekleşen bir eylemi anlatan sözcüklere fiil, bu sözcüklerin kök durumunda olanlarına da fiil kökü denir.

* Fiil kökleri “-mek, -mak” mastar ekini alabilirler.

Gel-                     Koş-                Tut-

Kal-                      Yap-                Çık-

Gör-                     Gez-                Sev-

            3. Sesteş ve Ortak Kökler

* Hem isim hem fiil olarak kullanılabilen köklerdir.

* Sesteş kökler arasında anlam ilişkisi yoktur.

* Ortak kökler arasında anlam ilişkisi vardır.

  a) Sesteş Kök

Yaz mevsimini çok seviyorum.

Eline bir kağıt kalem al, söyleyeceklerimi yaz.

Yukarıda “yaz” sözcüğünün birinci cümlede isim, ikinci cümlede fiil olarak kullanıldığını görüyoruz. İlk cümlede mevsim olan “yaz” anlamında kullanılmışken, ikinci cümlede “yazmak” eylemi olarak kullanılmıştır. Mevsimle yazmak arasında anlamsal bir bağ olmadığı için “yaz” sözcüğü sesteş köktür.

Diğer sesteş kök örnekleri: Kaz, kır, gül, dal, sal…

  b) Ortak Kök

        Sınırın ötesinde savaş başlamış.

        Asla pes etme, korkularınla savaş.

       

        Yukarıda “savaş” sözcüğünün ilk cümlede isim, ikinci cümlede fiil olarak kullanıldığını görüyoruz. İsim olarak kullanılan “savaş” sözcüğü ile fiil olarak kullanılan “savaş” sözcüğü arasında anlamsal bir bağ olduğu için “savaş” sözcüğü ortak köktür.

Diğer ortak kök örnekleri: Boya, güreş, göç, barış…