Deyimler, Atasözleri ve Özdeyişler

Deyimler ve Atasözleri

    Deyimler ve atasözleri birbiriyle çok karıştırılan iki kavramdır. Aşağıdaki tabloda ortak ve farklı yönleri gösterilmiştir.   

	Deyimler	Atasözleri
Kalıplaşmış ifadelerdir, değiştirilemezler.	+	+
Her zaman için geçerli bir öğüt verirler.		+
Durumlara özgü kullanılırlar, geçerliliği içinde bulunulan durum içindir.	+
Kim tarafından söylendiği belli değildir, anonimdirler.	+	+
Kısa yoldan çok şey anlatıp anlatımı güçlendirmek için kullanılırlar.	+	+
Genellikle mecaz anlam taşıyan ifadelerdir.	+	+
Genellikle cümle şeklindedirler.		+
Genellikle söz grubu şeklindedirler.	+

Daha iyi anlaşılması için örnekler üzerinden ilerleyelim.

Örnekler:

  “Öfkeyle kalkan zararla oturur.”

    Yukarıdaki cümle bir atasözüdür. Bu cümle bize, öfkeli anımızda yaptıklarımızın kötü sonuçlarının olacağını anlatmaktadır. Vermek istediği öğüt her zaman için geçerlidir. Yani sadece bir duruma ya da kısıtlı bir zamana aralığına yönelik söylenmemiştir. Aynı zamanda bir cümle yapısı görmekteyiz. Bu da atasözlerinin geneli için geçerlidir. Fakat cümle durumunda olan bazı deyimler de olduğu için sadece bu kritere yönelik karar vermek her zaman doğru sonuç vermez.

   “Küplere binmek”

    Yukarıdaki ifade bir deyimdir. Çok sinirlenmek anlamında kullanılır. Görüldüğü gibi bir cümle yapısıyla karşımıza çıkmamıştır. Deyimler genelde cümle yapısında değildir ama cümle yapısında olan deyimler de olabileceği için sadece bu özelliğine bakıp karar vermek doğru olmaz. Örneğin “İğne atsan yere düşmez.” cümle hâlinde olan bir deyimdir. Deyimler bir duruma yönelik kullanılan ifadeler olduğu için her zaman geçerli değildir. “Küplere binmek” deyimi sadece öfkelenmiş bir kişi için kullanılır. Kişi öfkeli olmadığında bu deyimi o kişi için kullanamayız. Yani deyim geçerliliğini yitirir. “İğne atsan yere düşmez.” deyimi ise çok kalabalık ortamlar için kullanılır. Ortamdaki kalabalıklık  ortadan kalktığında deyim de artık geçerli olmaz.

   Kısaca deyim ve atasözünü birbirinden ayırmak için en sağlıklı yöntem, iletisi her zaman geçerli midir, değil midir buna cevap aramaktır.

Özdeyişler(Vecizeler)

Özdeyişler, kim tarafından söylendiği belli olan özlü sözlerdir.

Örnekler:

“Sanatsız kalan bir toplumun hayat damarlarından bir kopmuş demektir.”

                                                                                    Mustafa Kemal ATATÜRK

           

“Kara çalıda gül bitmez.”

                        Karacaoğlan

           

“Önemli olan akıllı olmak değil, aklı yerinde ve zamanında kullanmaktır.”

                                                                                                      Descartes

           

“Gideceği limanı bilmeyene hiçbir rüzgârdan yardım gelmez.”

                                                                                  Montaigne