Sözcüğün akılda canlandırdığı ilk
anlamdır. Sözcüğün anlamlarından en yaygın kullanılanıdır. Sözcüğün gerçek
anlamı sözlükte ilk sırada gösterilir. Bu sebeple gerçek anlama sözlük anlamı
da denir.
Örnekler:
Nerede yangın çıkmış?
“Yangın”
sözcüğü “zarara yol açan büyük ateş” anlamında kullanıldığı için gerçek anlamda
kullanılmıştır.
Ekonomik kriz birçok ülkeyi vurdu.
“Vurmak” sözcüğü “elini veya elinde tuttuğu
bir şeyi bir yere hızla çarpmak” anlamında kullanılmadığı için gerçek anlamda kullanılmamıştır.
Bu elma çok tatlı.
Tatlı
sözcüğü “şeker tadında olan” anlamında kullanıldığı için gerçek anlamda kullanılmıştır.
Tatlı gülümsemesiyle herkesin içini
ısıtıyordu.
Bu cümlede ise “tatlı” sözcüğü
“sevecenlik” anlamında kullanıldığı için gerçek anlamda kullanılmamıştır.
"Derhâl kapının zincirini salıvererek
kanadı arkasına kadar açtı." - Ercüment Ekrem Talu
Yukarıdaki cümlede “salmak” sözcüğü
“serbest kılmak, bırakmak” anlamında kullanıldığı için gerçek anlamda
kullanılmıştır.
"Artık küstahlığın perdelerini
yırtmasam da camlarını çatlatabilirim." - Arif Nihat Asya
Yukarıdaki cümlede “yırtmak” sözcüğü “parçalamak” anlamında kullanıldığı
için gerçek anlamda kullanılmıştır.
"Karanlıkta duyduğumuz çam kokularına
artık yakınlaştığımız denizin rutubeti karışıyordu." - Hamdullah
Suphi Tanrıöver
Yukarıdaki cümlede “karanlık” sözcüğü “ışık olmama durumu” anlamında kullanıldığı
için gerçek anlamda kullanılmıştır.
2. Mecaz Anlam
Sözcüğün gerçek anlamı dışında
kullanılması mecaz anlamı ortaya çıkarır. Bir ilgi, benzetme sonucu bazı
sözcükler yaygın kullanımlarının yanı sıra farklı anlamlar da kazanabilirler.
Buna mecaz anlam denir.
Örnekler:
Kalbi kırılan genç kız odayı terk etti.
“Kırılmak” sözcüğü akla
gelen ilk anlamının dışında “birine karşı kırgın duruma gelmek, gücenmek,
incinmek” anlamında kullanıldığı için mecaz anlamda kullanılmıştır.
Beni hiç sevmezdi, her sözüm ona
batardı.
“Batmak” sözcüğü gerçek anlamı olan “bir
sıvının üstündeyken içine gömülmek” anlamının dışında “rahatsız etmek”
anlamında kullanıldığı için mecaz anlamda kullanılmıştır.
Boş sözlerle beni
kandıramazsın.
“Boş”
sözcüğü gerçek anlamı olan “dolu olmayan” anlamında değil de “gereksiz, önemsiz”
anlamında kullanıldığı için mecaz anlamda kullanılmıştır.
Kara haber tez duyulur.
“Kara”
sözcüğü “kötü, uğursuz” anlamında kullanıldığı için mecaz anlamda
kullanılmıştır.
"Nüfuzlu akrabasından yardım ve kendi
mizaçgirliği sayesinde bir iki senede parlamış, büyük bir hariciye memuru
olmuş." - Reşat Nuri Güntekin
Yukarıdaki cümlede “parlamak” sözcüğü gerçek anlamı olan “ışık saçmak”
anlamında değil de “mevkisi yükselmek”
manasında kullanıldığı için mecaz anlamlıdır.
"Hem o kız on gündür, yağmurlarla
beraber devam eden çökkünlüğümden beni sıyırıp kurtaracak kudrette mi?"
- Refik Halit Karay
Yukarıdaki cümlede “sıyırmak” sözcüğü gerçek anlamının dışında “çekip
kurtarmak” manasında kullanıldığı için mecaz anlamlıdır.
"Demiştim ya, bütün memleketi bir yas
karanlığı kaplamıştı." - Yakup Kadri Karaosmanoğlu
Yukarıdaki cümlede “karanlık” sözcüğü
gerçek anlamının dışında “üzüntü, sıkıntı, perişanlık” manasında kullanıldığı
için mecaz anlamlıdır.
3. Terim Anlam
Sözcüğün bir alana özgü olarak
kullanılan anlamına terim anlam denir. Terimler sanat, spor, bilim, müzik,
hukuk, coğrafya, tarım, bilişim, resim vb. birçok alanla ilgili olabilir.
Örnekler:
Nota okumayı sonunda
öğrendim. (Müzik terimi)
Türkiye, sınır ihlâli yapan uçaklar
için Yunanistan’a nota verdi. (Hukuk terimi)
Yorumlar
Yorum Gönder
Yorum yap