Yapılarına Göre Fiiller

 Yapılarına göre fiiller basit, türemiş ve birleşik olmak üzere üçe ayrılır.

A) BASİT FİİLLER

Yapım eki almamış olan fiillere basit fiil denir. Basit fiiller çekim eki alabilir.

Örnekler

    Verdiğim kitabı okumuş.

“Okumuş” fiili yapım eki almayıp sadece çekim eki aldığı için basit fiildir.

    Söylediklerimi defterine yaz.

“Yaz” fiili yapım eki almadığı için basit fiildir.

    Sen de bizimle birlikte gel.

“Gel” fiili yapım eki almadığı için basit fiildir.

B) TÜREMİŞ FİİLLER

Yapım eki almış fiillere türemiş fiil ya da fiil gövdesi  denir. Türemiş fiiller, isim soylu sözcüklerin yapım eki alarak fiile dönüşmesi ya da fiil soylu bir sözcüğün yapım eki alarak yeni bir fiile dönüşmesi yoluyla oluşabilir.

Örnekler

    Bahçedeki çiçekleri sula.

“Sula-” fiili, “su” isim kökünün isimden fiil yapan “-la” ekini almasıyla oluşmuştur. Bu yüzden

“sula-” türemiş fiildir.

   Sözlerimi iyice düşün.

“Düşün-” fiili,  “düş” isim kökünün isimden fiil yapan “-ün” ekini almasıyla oluşmuştur. Bu yüzden “düşün-” türemiş fiildir.

Hediyesini görünce çok sevindi.

“Sevindi” fiili, “sev-” fiil kökünün fiilden fiil yapım eki “-in” ve çekim eki olan “-di” ekini alarak oluşmuştur. Bu yüzden “sevindi” türemiş fiildir.

   Okula gelemeyeceğini bildirdi.

“Bildirdi” fiili, “bil-” fiil kökünün fiilden fiil yapım eki “-dir” ve çekim eki olan “-di” ekini alarak oluşmuştur. Bu yüzden “bildirdi türemiş fiildir.

C) BİRLEŞİK FİİLLER

En az biri fiil iki kelimenin bir araya gelip yeni bir eylemi ifade etmesiyle oluşan fiillerdir. Birleşik fiiller üçe ayrılır:

1. Yardımcı Fiillerle Kurulan Birleşik Fiiller

Bir ismin yanına “etmek, olmak, kılmak, eylemek, buyurmak” gibi yardımcı fiillerin gelmesiyle oluşan birleşik fiillerdir.

Örnekler

Nasıl bir hata yaptığımı fark ettim.

Yolu bilmediğim için kayboldum.

Bu çalışma bizi daha verimli kılacak.

Ona karşı biraz insaf eyle.

Neden gelmediğimi merak buyurmuşlar.

Uyarılar

Yardımcı fiiller isim unsuruyla birlikte kullanılmazsa birleşik fiil oluşmaz.

Lütfen, içeri buyurun.(Asıl fiil)

Başardım galiba, bu sefer oldu.(Asıl fiil)

İsimle yardımcı fiil arasında ses olayı gerçekleşmişse sözcükler bitişik yazılır.

Hissetmek, kaybolmak, hapsolmak, sabreylemek, sabretmek, affetmek…

 2. Anlamca Kaynaşmış Birleşik Fiiller

En az biri fiil olmak üzere birden fazla kelimenin bir araya gelip mecaz anlam kazanarak yeni bir eylemi ifade etmesiyle oluşan fiillerdir. Deyimler bu gruba girer.

Örnekler

Öğretmenin gözüne girdi.

Söylenilenlere kulak misafiri oldum.

Onun kalbini kırmışsın.

Acı haberi alınca kendini kaybetti.

Bugün iyice çenesi düştü.

Kazandığı bütün parayı yemiş.

Bu işte dolayı başın ağrıyacak.

3. Kurallı Birleşik Fiiller

İki fiilin birleşmesiyle oluşan birleşik fiillerdir. Her zaman bitişik yazılırlar. Kurallı birleşik fiiller dört grupta incelenir:

a) Yeterlik Fiili

“Bilmek” yardımcı fiiliyle yapılan birleşik fiillerdir. Fiile “yapabilme, becerebilme, olasılık” gibi anlamlar katar.

Örnekler

Bu kitabı üç günde okuyabilirim.

Bütün işlerimi yarına yetiştirebilirim.

Kaybettiğin anahtarını bulabilirsin.

Hava yarın yağışlı olabilir.

 b) Tezlik Fiili

“Vermek” yardımcı fiiliyle yapılan birleşik fiillerdir. Fiile “çabukça, aniden, kolayca” gibi anlamlar katar.

Örnekler

Şu eşyaları toplayıver.

Hemen ödevlerini yapıver.

Birden yağmur başlayıverdi.

Dengesini kaybeden çocuk düşüverdi.

c) Sürerlik Fiili

“Gelmek, durmak, kalmak” yardımcı fiileriyle yapılan birleşik fiillerdir. Fiile “süregelme, devam etme” gibi anlamlar katar.

Örnekler

Bu âdetler yüzyıllardır süregelir.

Sen işleri yapadur, ben hemen geliyorum.

Giden geminin ardından bakakaldı.

d) Yaklaşma Fiili

“Yazmak” yardımcı fiiliyle yapılan birleşik fiillerdir. Fiile “neredeyse, az kalsın olacaktı” gibi anlamlar katar.

Örnekler

Dengesini kaybeden çocuk düşeyazdı.

Kaza yapan şoför öleyazdı.