Fiilde Çatı

ÖZNE-YÜKLEM İLİŞKİSİNE GÖRE FİİLLER

1. Etken Fiil

   Bildirilen işin gerçek bir özne tarafından yapıldığı fiillerdir.

     Kardeşim, bisikletten düşüp dizini yaraladı.

“Yaralamak” eylemini yapan gerçek bir özne(kardeşim) bulunduğu için bu fiil etkendir.

     Çok güzel bir çalışma yaptık.

“Yapmak” eylemini yapan gerçek bir özne(biz) bulunduğu için bu fiil etkendir.

     Öğretmen yazılılarımızı okumuş.

“Okumak” eylemini yapan gerçek bir özne(öğretmen) bulunduğu için bu fiil etkendir.

2. Edilgen Fiil

   Öznesi bilinmeyen ya da söylenmeyen fiillerdir. Fiillere “-l,-n” ekleri getirilerek yapılır.  

     Sokağın başındaki araba çalındı.

“Çalmak” eyleminin kim tarafından yapıldığı belli değidir.

     Aranan kan bulundu.

“Bulmak” eyleminin kim tarafından yapıldığı belli değildir.

     Evin her tarafı temizlendi.

“Temizlemek” eyleminin kim tarafından yapıldığı belli değildir.

3. Dönüşlü Fiil

   Yapılan işten etkilenin özne olduğu fiillerdir. Fiillere “-l,-n” ekleri getirilerek yapılır.

    Babam geç kaldığı için hemen giyindi.

“Giyinmek” eyleminin etkisini cümlenin öznesi görmektedir.

    Aynı işleri yapmaktan çok sıkılmış.

“Sıkılmak” eyleminin etkisini cümlenin öznesi görmektedir.

4. İşteş Fiil

   Bildirilen işin birlikte ya da karşılıklı olarak yapıldığını bildiren fiillerdir. Fiillere “-ş” eki getirilerek yapılır.

    Okuldan sonra arkadaşımla görüştüm.(Karşılıklı)

    İki ülke savaştı.(Karşılıklı)

    Öğrenciler gülüştü.(Birlikte)

    Kurumuş yapraklar rüzgârla uçuştu.(Birlikte)

NESNE-YÜKLEM İLİŞKİSİNE GÖRE FİİLLER

1. Geçişli Fiil

   Nesne alabilen fiillerdir. Geçişli fiiller “ne, neyi, kimi” sorularına cevap verir.

Ellerimi yıkadım. (Neyi yıkadım? > Ellerimi)

Dün amcamı aradım.(Kimi aradım? > Amcamı)

Bakkaldan ekmek almış.(Ne almış? > Ekmek)

Arabasını satacak.(Neyi satacak? > Arabasını)

Elma topladık.(Ne topladık? > Elma)

Uyarı: Fiilin geçişli olması için cümlede nesne olması şart değildir. Önemli olan fiilin nesne alabiliyor olmasıdır.

2. Geçişsiz Fiil

   Nesne alamayan fiillerdir. Geçişsiz fiiller “ne, neyi, kimi” sorularına cevap vermez.

Seni gördüğüme sevindim.

Yol boyunca yürüdük.

Dinlenmek için biraz uzandı.

Arkadaşım bana küsmüş.

Küçük çocuk ağladı.

Yağmur yağıyor.

Kuşlar uçuyor.

3. Oldurgan Fiil

   Geçişsiz fiillerin “-r,-t,-tır” eklerini alarak geçişli hâle gelmesiyle oldurgan fiiller oluşur.

Hepimizi güldürdü.(Gülmek > Güldürmek)

Çocuğu uyuttu.(Uyumak > Uyutmak)

Köpeğini gezdirmiş.(Gezmek > Gezdirmek)

Kardeşini küstürmüş.(Küsmek > Küstürmek)

Beni ağlattın.(Ağlamak > Ağlatmak)

4. Ettirgen Fiil

   Geçişli fiilerin “-r, -t, -tır” ekleriyle geçişlilik derecelerinin artırılmasıyla ettirgen fiiller oluşur.

Evin duvarlarını kırdırmış.(Kırmak > Kırdırmak)

Biraz sebze aldırdım.(Almak > Aldırmak)

Bebeğin yemeğini yedirdi.(Yemek > Yedirmek)

Hastaya su içirin.(İçmek > İçirmek)

Camları sildirdim.(Silmek > Sildirmek)