Sözcükte Anlam Özellikleri

 

1. Gerçek Anlam

Sözcüğün akılda canlandırdığı ilk anlamdır. Sözcüğün anlamlarından en yaygın kullanılanıdır. Sözcüğün gerçek anlamı sözlükte ilk sırada gösterilir. Bu sebeple gerçek anlama sözlük anlamı da denir.

Örnekler:

Nerede yangın çıkmış?

“Yangın” sözcüğü “zarara yol açan büyük ateş” anlamında kullanıldığı için gerçek anlamda kullanılmıştır.

Ekonomik kriz birçok ülkeyi vurdu.

“Vurmak” sözcüğü “elini veya elinde tuttuğu bir şeyi bir yere hızla çarpmak” anlamında kullanılmadığı için gerçek anlamda kullanılmamıştır.

Bu elma çok tatlı.

Tatlı sözcüğü “şeker tadında olan” anlamında kullanıldığı için gerçek anlamda kullanılmıştır.

Tatlı gülümsemesiyle herkesin içini ısıtıyordu.

Bu cümlede ise “tatlı” sözcüğü “sevecenlik” anlamında kullanıldığı için gerçek anlamda kullanılmamıştır.

2. Mecaz Anlam

Sözcüğün gerçek anlamı dışında kullanılması mecaz anlamı ortaya çıkarır. Bir ilgi, benzetme sonucu bazı sözcükler yaygın kullanımlarının yanı sıra farklı anlamlar da kazanabilirler. Buna mecaz anlam denir.

Örnekler:

 Kalbi kırılan genç kız odayı terk etti.

“Kırılmak” sözcüğü akla gelen ilk anlamının dışında “birine karşı kırgın duruma gelmek, gücenmek, incinmek” anlamında kullanıldığı için mecaz anlamda kullanılmıştır.

Beni hiç sevmezdi, her sözüm ona batardı.

“Batmak” sözcüğü gerçek anlamı olan “bir sıvının üstündeyken içine gömülmek” anlamının dışında “rahatsız etmek” anlamında kullanıldığı için mecaz anlamda kullanılmıştır.

Boş sözlerle beni kandıramazsın.

“Boş” sözcüğü gerçek anlamı olan “dolu olmayan” anlamında değil de “gereksiz, önemsiz” anlamında kullanıldığı için mecaz anlamda kullanılmıştır.

Kara haber tez duyulur.

“Kara” sözcüğü “kötü, uğursuz” anlamında kullanıldığı için mecaz anlamda kullanılmıştır.

3. Terim Anlam

Sözcüğün bir alana özgü olarak kullanılan anlamına terim anlam denir. Terimler sanat, spor, bilim, müzik, hukuk, coğrafya, tarım, bilişim, resim vb. birçok alanla ilgili olabilir.

Örnekler:

Nota okumayı sonunda öğrendim. (Müzik terimi)

Türkiye, sınır ihlâli yapan uçaklar için Yunanistan’a nota verdi. (Hukuk terimi)          

Nadasa bırakılan toprakların verimliliği artar. (Tarım terimi)

Üç perdelik bir oyuna bilet aldım. (Tiyatro terimi)

Armoni eğitimi almaya başladım. (Müzik terimi)

Santra vuruşuyla maç başladı.(Futbol terimi)

Atmosfere giren meteor okyanusa düştü.(Gök bilimi)

Rol dağılımı için herkes sahnedeydi.(Tiyatro terimi)